Tekući popisi stanovništva u Hrvatskoj, Crnoj Gori i na Kosovu naglašeno su ispolitizovani, posebno povodom pitanja o nacionalnoj pripadnosti građana. Iako nisu obavezni da se nacionalno ili verski izjasne, pripadnici i većinskih i manjinskih etničkih grupa trpe ogroman pritisak svojih političkih i verskih lidera da na ovim popisima, kao i na onima koji za nekoliko meseci predstoje u drugim balkanskim državama, jasno istaknu upravo ove aspekte svog identiteta. Zašto je to važno i kakve bi posledice moglo da ima?

Piše Jovan Teokarević

Sa tehničkog stanovišta, rezultat nacionalnog prebrojavanja biće samo jedan od mnoštva podataka koji će u ovoj popisnoj sezoni na Balkanu, ali i u Evropskoj uniji, biti prikupljeni i iskorišćeni u različite svrhe. Dobijanje podataka iz drugih rubrika biće, po svoj prilici, čak i važnije, jer su u postojećoj zvaničnoj statistici oni zastareli ili ih uopšte nema. Nove i pouzdanije procene moći će zato u načelu da omoguće bolju ekonomsku, socijalnu ili regionalnu politiku.

U aktuelnim političkim sporenjima u vezi sa popisima u susednim državama preovlađuje, međutim, osećaj da se ceo ovaj veliki i skupi posao radi isključivo da bi se ljudi ponovo prebrojali i razvrstali po etničkim linijama. Kao da nema važnijeg pitanja od toga koliko je „nas“, a koliko „njih“. To svakako nije specifičnost samo ovog dela sveta i ovog vremena. Slična vrsta politizacije i „etnifikacije“ popisa može se naći u svakoj nacionalno mešovitoj državi, iako mnoge od njih danas ljude dele ne na različite etničke, već na jezičke zajednice.

Balkanski popisi su, takođe, odličan pokazatelj nekih temeljnih problema koji nisu rešeni ni dve decenije posle raspada Jugoslavije. Glavni među njima bio je i ostao – položaj manjina. U određenom smislu, post-jugoslovenski ratovi bili su ratovi za teritorije i protiv manjina. Kako promena granica republika nije dozvoljena, nacionalne manjine bile su i ostale glavni ratni cilj. Vodeća ideja vlasti bila je da se njihov broj u okviru granica svake od novostvorenih država što više smanji, na svaki mogući način i upotrebom svake za to potrebne količine nasilja. Rezultat je bio drastičan pad dotadašnje etničke raznovrsnosti u većini bivših jugoslovenskih republika. Sve one, osim Bosne i Makedonije, danas su nacionalno homogene, a ove dve, kao izuzeci, po mnogim tumačenjima upravo zbog toga nemaju izvesnu budućnost.

Iako je u međuvremenu položaj manjina radikalno popravljen mnogim ustavnim i zakonskim intervencijama i ciljanim politikama, sadašnje nespokojstvo koje dolazak anketara širi očigledan je pokazatelj nedostatka poverenja između nacionalnih većina i manjina.

Manjine otvoreno sumnjaju da će prikupljeni podaci biti upotrebljeni ne samo u politički neutralne svrhe, kao što se zvanično obećava i zakonima o popisima garantuje, već da bi se pre svega dokazalo da ih ima manje nego što se do sada mislilo. Većinskim zajednicama manjine i dalje, ili tek sada, liče na trojanske konje suseda, koji bi mogli da ugroze teritorijalni integritet "njihove" države. I u svemu ovome nema razlika između manjih i većih država, ili između onih koje su sebe ustavno definisale kao države jedne nacije od onih koje su "države svih građana".

Današnje nacionalno prebrojavanje posebno je osetljivo zbog miliona bivših građana SFRJ koji su, spašavajući glavu u ratovima, postali i do danas ostali izbeglice. Tekući popisi će staviti tačku na njihovu dilemu i/ili neodređeni status koji su imali, jer će morati, s obzirom na boravak u poslednjih 12 meseci, da budu upisani kao stanovnici ili države u koju su izbegli, ili one u koju su se vratili, posle izbegličkog statusa drugde. Iz ove perspektive, sadašnji popisi se mogu shvatiti i kao neka vrsta legalizacije proteklih etničkih čišćenja.

Popisi, međutim, niti mogu, niti treba da rešavaju pitanja izbeglica, kao ni druga politička pitanja. Njihova je svrha, pre i posle svega, praktična: utvrđivanje stvarnog stanja u određenom društvu. Umesto politizacije i etnifikacije popisa, kakva trenutno vlada, pažnju bi, dakle, trebalo usredsrediti na uspeh popisa, jer samo on garantuje tačnost podataka, od kojih bi onda morala da zavisi odgovorna državna politika u deceniji koja sledi, do narednog popisa.

Sve ovo, na kraju, liči na pouku iz vica sa početka bosanskog rata. Dan za danom, na zidu jedne sarajevske zgrade smenjivali su se natpisi: "Ovo je Srbija!", "Ovo je Hrvatska!", "Ovo je Bosna!", da bi najzad neki razuman građanin napisao: "Ne, bolan, nego je ovo Pošta!".

Autor je profesor na beogradskom Fakultetu političkih nauka i
direktor Beogradskog centra za evropske integracije

Povezani sadržaj