Politički lider Baz Vindrip (Buzz Windrip), demagog i neznalica, postaje predsednik SAD uz obećanje da će povratiti sjaj toj zemlji, koju je zahvatila kriza. Zvuči poznato? Reč je o satiričnom romanu iz 1935. godine, na račun uspona nacionalizma u Evropi. Popularnost ove knjige raste nakon pobede Donalda Trampa u SAD, a deo istoričara tvrdi da politička situacija u Evropi i u SAD zabrinjavajuće podseća na tu mračnu deceniju 20. veka, obeleženu usponom nacizma i fašizma i početkom Drugog svetskog rata.

Roman pod nazivom "To se ovde ne može dogoditi", koji je 1935. godine objavio Amerikanac Sinkler Luis, postao je bestseler u internet prodaji nakon neočekivane pobede Donalda Trampa na američkim izborima. U Francuskoj je objavljeno i novo izdanje ovog romana, koji je još 1937. godine preveo Remon Keno (Raymond Queneau).

Uspeh ove satirične knjige nastale u jeku nadiranja nacionalizma u Evropi pokazatelj je povećanog interesovanja za jednu od najburnijih decenija 20. veka. Često se postavlja pitanje da li je moguće povući paralelu između 30-ih godina narastajućeg fašizma i sadašnjeg doba. Nakon pobede američkog populističkog milijardera u SAD, odluke Britanaca da istupe iz EU i jačanja stranaka ekstremne desnice u Evropi ovo pitanje je podelilo istoričare.

"Vremena nisu ista, i stvari nisu baš iste, ali reakcije jesu", ocenio je francuski istoričar Paskal Blanšar (Pascal Blanchard), koautor eseja "Vraćaju se 30-te godine".

"Prolazimo kroz period kataklizme", navode drugi. Britanac Sajmon Šama (Simon Schama), koji predaje na Univerzitetu Kolumbija, ne okleva da pobedu Donalda Terampa uporedi sa usponom Adolfa Hitlera, koji je na vlast došao na izborima.

Neki ne idu tako daleko u izvođenju zaključaka, ali ukazuju na sličnost između ova dva perioda.

Finansijska kriza koju je 2008. pokrenula kriza loših kredita u SAD podseća na Veliku depresiju 1930. godine, do koje je doveo slom na berzi 1929. godine. Tada su siromašni radnici i nezaposleni, obeshabreni, ozlojeđeni i ljuti na finansijsku i političku elitu, strahovali za budućnost svoje dece.

Na Jevreje i strance se ukazivalo prstom kao na dežurne krivce, proširila se nostalgija za idealizovanom prošlošću, uz neodređen strah od neprijatelja unutar granica i u inostranstvu. U to doba, pretnju je predstavljao komunizam. Danas je to radikalni islam.

Te 30. godine bile su obeležene i razvojem međunarodne trgovine, pomorskog i avio saobraćaja, masovne proizvodnje i holivudskih filmova, uz utisak da se vreme ubrzava a prostor smanjuje.

Istoričar Paskal Blanšar u toj tragičnoj deceniji vidi "početak globalizacije" koji je stvorio kulturne i ekonomske strahove koji su bliski onome što ljudi danas osećaju.

Bivor: Nemačka je danas noseći stub demokratije

Britanski istoričar Entoni Bivor (Antony Beevor) međutim smatra da ovo poređenje "ne stoji".

"Oni koji zvone na uzbunu mogu isuviše lako da se prepuštaju iskušenju da povlače lake istorijske paralele", naveo je u analizi.

Njegov sunarodnik Jan Keršo (Ian Kershaw), poznat po radovima o Adolfu Hitleru, navodi međutim da ga podilaze žmarci od istraživanja koje sprovodi u cilju objavljivanja istraživanja o Evropi u periodu od 1914. do 1949. godine. Ovde imamo na umu i Austriju, u kojoj bi početkom decembra ekstrmna desnica mogla da dobije na predsedničkim izborima.

"Ali ne mislim da ćemo se vratiti u crni period 30-ih godina jer koliko ima površnih sličnosti, toliko ima i velikih razlika", navodi on za AFP.

Velika razlika je u ulozi Nemačke, koja se danas smatra najvećim čuvarom demokratskih vrednosti u svetu i nosećim stubom EU, objašnjava ovaj britanski istoričar.

Evropske demokratije su "svakako malo krhke, kada se posmatraju Mađarska i Poljska", ali ništa nemaju sa autoritarnim državama od pre 80 godina. Ravnoteža imeđu budžeta koji se izdvaja za vojsku i socijalnu pomoć u potpunosti je promenjena, dodaje on.

Specijalista za Drugi svetski rat Ričard Overi (Richard Overy) ima sličan stav.

"Živimo u svetu stabilnih zemalja, više nema svetskih kolonijalnih imperija, a Zapad je bogatiji nego ikad", navodi on za AFP.

"Nema upornih negativnih osećanja kakvih je bilo u Nemačkoj nakon Prvog svetskog rata, a demokratija se razvila i ojačala svugde, navodi on, objašnjavajući zašto mu poređenja sa 30-im godinama ne deluju prikladno.


Širenje nuklearnog naoružanja je promenilo način ratovanja, a vlade za sada izbegavaju da pribegavaju protekcionizmu, što su činile između dva rata.

Paskal Blanšar ne smatra da će doći do novog svetskog rata, ali upozorava da njegovi savremenici ne bi trebalo isuviše da se pouzdaju u ulogu međunarodnih institucija u vremenima potresa.

Izvor: AFP

Foto: Shutterstock

Povezani sadržaj