Francuska je nekada bila mnogoljudnija od Nemačke, ali je odavno izgubila to preimućstvo. Sada njeno stanovništvo opet raste, pre svega zahvaljujući dosta visokom broju dece po ženi. Procenjuje se da će 2055. godine Francuska po broju stanovnika ponovo sustići Nemačku, koja je trenutno zemlja sa najbrojnijim stanovništvom u Zapadnoj Evropi. Francuski Državni institut demografskih studija (INED) ukazao je da su u osnovi tih promena društveni, kulturološki i istorijski razlozi.
U povećanju broja stanovnika u Francuskoj tokom prethodnih godina imigracija nije odigrala značajnu ulogu. Sa druge strane, ona je u Nemačkoj od ključnog značaja za ublažavanje starenja stanovništva i opadanja broja stanovnika.
Ilustracije radi, 2010. godine broj stanovnika Francuske porastao je za 0,53% na 63,4 miliona, pre svega zahvaljujući tome što je bilo više novorođenih nego umrlih. Rođeno je 802.000 beba, a umrlo je 540.000 osoba. Migracije su imale manji uticaj, pošto je 75.000 ljudi više došlo u zemlju nego što je iz nje otišlo.
U Nemačkoj je situacija obrnuta. Iste 2010. godine, broj stanovnika opao je za 0,06% na 81,4 miliona, a pad bi bio i veći – 0,22% da u zemlju nije došlo 130.000 imigranata više nego što je iz nje otišlo.
Prema srednjoj varijanti prognoza Ujedinjenih nacija, broj stanovnika Francuske izjednačiće se sa Nemačkom 2055. godine. To je zasnovano na pretpostavci da će broj dece po ženi nastaviti da raste i u Nemačkoj dostići 1,92 deteta po ženi a u Francuskoj 2,06, kao i da će očekivani životni vek takođe nastaviti da raste na 85,5 godina u Nemačkoj i 86,5 u Francuskoj. Pretpostavlja se da će neto stopa imigracije biti 1 na 1.000 stanovnika.
“Položaj dve zemlje u pogledu porasta stanovništva i starenja se već preokrenuo”, istakao je direktor istraživanja francuskog Instituta za demografske studije Žil Pizon (Gilles Pison). “Francuska je pre Drugog svetskog rata posmatrana kao zemlja čiji narod stari, dok je to sada situacija sa Nemačkom. Te promene trenda su posledica promene u stopi rađanja i formiranju porodice koje su se dogodile u obe zemlje, ali u različito vreme”, naveo je on.
Istorija demografskog ping-ponga
Background
Stanovništvo EU je početkom 2010. premašilo pola milijarde. U 2009. godini na povećanje je sa 63% uticala migracija – sa neto prilivom od 857.000 ljudi, a ostalo prirodni priraštaj – sa 509.000. Već sama ta činjenica ukazuje na sve veći značaj imigranata u EU, čije stanovništvo stari. Do 2030. godine više od 25% stanovnika EU imaće više od 65 godina, procena je organizacije za informacije o demografiji, zdravstvu i životnoj sredini Populejšen referenc biro (Population Reference Bureau), sa sedištem u Vašingtonu. Najviše imigranata je 2009. došlo u Italiju - 318.000, dok je Velika Britanija na drugom mestu sa 182.000.
U Srbiji je stopa plodnosti 1,44 deteta po ženi, dok je u EU prosek 1,6. Za prostu reprodukciju stanovništva potrebno je 2,1 dete po ženi. Broj dece po ženi u 10 zemalja EU je niži nego u Srbiji - najniži je u Letoniji (1,31), a slede Portugalija i Mađarska (po 1,32), Nemačka (1,36), Rumunija (1,38), Austrija (1,39), Poljska i Španija (1,40), Slovačka (1,41) i Italija (1,42). Isti nivo kao Srbija ima Malta (1,44).
Najveća stopa plodnosti beleži se u Irskoj (2,07), koja se približila stopi potrebnoj za održanje broja stanovnika, i u Francuskoj (2). Stepen plodnosti dovoljan za obnavljanje generacija imaju Island (2,23) i Turska (2,1). Više dece po ženi nego u Srbiji rađa se i u Hrvatskoj (1,49) i Makedoniji (1,52), a Crna Gora je po tom pokazatelju znatno iznad evropskog proseka sa 1,85. Prema Demografskom izveštaju Eurostata iz 2010. godine, u Evropi je ponovo trend da broj dece raste sa povećanjem blagostanja, što jedno vreme nije bio slučaj.
Pizon veruje da se znatno viša stopa rađanja u Francuskoj može objasniti dugoročnim merama javne politike za podsticanje parova da imaju decu. Tu se ubrajaju finansijski podsticaji, kao i mreža ustanova za brigu o deci koja je od velike pomoći porodicama, a koja ima podršku svih političkih opcija. U Nemačkoj su takve mere skorije uvedene. Pored toga, uprkos tome što su izdvajanja u dve zemlje slična, sistem za brigu o deci u Nemačkoj je manje obuhvatan nego u Francuskoj. “U Francuskoj vlade svih političkih boja već dugo zagovaraju mere podrške porodici, dok se u Nemačkoj zbog sećanja na žar sa kojim su nacisti gledali na podsticanje rađanja čekalo mnogo godina pre primene takvih mera”, naveo je Pizon.
Francuska je 1800. godine imala oko 30 miliona stanovnika, dok je u granicama sadašnje Nemačke živelo dva puta manje. U narednih 150 godina situacija se preokrenula, navodi se u studiji francuskog instituta, uz napomenu da podaci za Nemačku za to doba nisu u potpunosti pouzdani budući da su se granice menjale.
“Sredinom 18. veka žene u obe zemlje su imale u proseku petoro ili šestoro dece”, naveo je Pizon u studiji. “Međutim, pri kraju tog veka, praksa kontrole rađanja počela je da se širi u Francuskoj, pa je stopa polodnosti opala sa 5,4 deteta po ženi 1750. godine na 4,4 1800. godine, i 3,4 oko 1850. U Nemačkoj su međutim žene tek krajem 19. veka počele da ograničavaju veličinu porodice. Razlika u datumu se najčešće pripisuje ranom širenju ideja prosvetiteljstva u Francuskoj, ili smanjenju religijskih prinuda”, ističe Pizon.
Zbog ranog opadanja stope plodnosti, u Francuskoj je stanovništvo u 19. veku raslo sporije nego u susednim zemljama, a i starenje stanovništva je rano počelo. “Veliki poraz u francusko-pruskom ratu 1870-71. godine pripisivao se superiornosti pruskog obrazovnog sistema, ali i demografskom opadanju Francuske”, navodi se u studiji, uz napomenu da je sličnim razlozima objašnjavana i slabost Francuske kada se suočila sa nemačkim neprijateljem na početku Prvog svetskog rata.
“Takvim idejama opravdavano je uvođenje politika podsticanja rađanja na kraju 19. veka”, naveo je Pizon u studiji.
Preokret nakon Drugog svetskog rata
Do 1939. godine, broj stanovnika Nemačke dostigao je 60 miliona, a Francuske 41. U Nemačkoj je prirodni priraštaj stalno bio visok u 19. i početkom 20. veka. Oko 1939. godine stopa plodnosti u Nemačkoj iznosila je 2,5 deteta po ženi, ne zbog nacističke politike rađanja, koja se pokazala kao neefikasna, već zahvaljujući ponovnom postizanju cenovne stabilnosti nakon perioda hiperinflacije. U tom periodu u Francusko je beležen sličan broj rođenih i umrlih, zbog čega je porast stanovništva bio mali, a i on je poništen gubitkom ljudi u prvom svetskom ratu. “Samo zahvaljujući imigraciji broj stanovnika nije u potpunosti stagnirao između 1900. i 1939. godine”, navodi Pizon.
Francuska od kraja 19. veka beleži snažan priliv imigranata, koji se pre svega povećao u godinama nakon Prvog svetskog rata. “Nemačka, sa druge strane, nije bila zemlja imigracije, već je naprotiv zabeležila egzodus stanovnika ka Novom svetu”, istakao je Pizon, dodavši da bi se stanovništvo još više povećalo da nije bilo emigracije.
“Eksplozija rađanja” odnosno “bejbi bum” period (Baby Boom) nakon Drugog svetskog rata u Nemačkoj je trajao kraće nego u Francuskoj i bio slabijeg intenziteta. Tako je 1964. godine stopa rađanja u Francuskoj bila 2,9 a u Nemačkoj 2,5 deteta po ženi. Taj period se brzo završio – stopa plodnosti opala je na dvoje dece po ženi 1970. u Nemačkoj, a u Francuskoj četiri godine kasnije. Pad se nastavio, pa je 90-ih godina u Nemačkoj skliznuo na 1,3 a u Francuskoj na 1,7.
Međutim, kada se uspostavio trend kasnog rađanja dece, u Francuskoj je početkom prošle decenije stopa plodnosti ponovo dostigla dvoje dece po ženi u proseku, dok je rast u Nemačkoj znatno sporiji i 2010. stopa plodnosti je iznosila 1,4.
U studiji francuskog Državnog instituta za demografske studije navodi se da se od 1945. godine u Nemačkoj u proseku rađa “pola deteta” manje po ženi. “Ta razlika može delovati kao mala, ali je ona u demografiji ključna, posebno ukoliko se održava decenijama” , ističe e u studiji.
“Ukoliko stopa plodnosti ostane niska, biće potreban stalni priliv imigranata da bi se neutralisala činjenica da je veći broj umrlih od novorođenih i da bi se broj stanovnika zadržao na sadašnjem nivou. Nemačka bi se u suprotnom morala pomiriti sa izgledima da broj stanovnika bude u sigurnom padu”, zaključuje Pizon.
EurActiv Srbija
Francuzi od 2055. brojniji od Nemaca 
